સ્કંદ ૩ - અધ્યાય ૩૨

શ્રીમદ્ ભાગવત મહાપુરાણ

તૃતીય સ્કંદ

અધ્યાય:૩૨‌

ધુમ્માર્ગ અને અર્ચિરાદિ માર્ગને અનુસરનારાઓની ભક્તિયોગની પ્રગતિ અને શ્રેષ્ઠતાનું વર્ણન.

કપિલદેવજી કહે છે- માતા. જે માણસ ઘરમાં રહે છે અને ફળદાયી આશયથી ગૃહસ્થના ધર્મનું પાલન કરે છે અને પરિણામે ધન અને વાસના ભોગવે છે અને પછી તે જ કર્મકાંડો કરતો રહે છે, તે વિવિધ કામનાઓથી મોહિત થઈને મનથી વિમુખ થઈ જાય છે. ભગવાનની અને ખ્યાતિ દ્વારા ભક્તિ સાથે માત્ર દેવતાઓ અને પૂર્વજોની પૂજા કરવાનું ચાલુ રાખે છે. 1-2 ॥ તેની બુદ્ધિ એક જ પ્રકારની શ્રદ્ધાથી ભરેલી રહે છે, ફક્ત ભગવાન અને પૂર્વજો જ તેના ઉપાસક રહે છે, તેથી તે ચંદ્રલોકમાં જાય છે અને તેમની સાથે સોમ પીવે છે અને પછી જ્યારે તેનું પુણ્ય ઓછું થાય છે, ત્યારે તે આ જગતમાં પાછો આવે છે. 3॥ કયામતના સમયે ભગવાન શેષશાયિ શેષશય પર શયન કરે છે, તે સમયે સફળ ગૃહસ્થોને પ્રાપ્ત થયેલું આ સર્વ સંસાર પણ સમાઈ જાય છે. 4 ॥

જ્ઞાની પુરુષ જે પોતાના ધર્મનો ઉપયોગ ધન અને મોજશોખ માટે નથી કરતો, પરંતુ ભગવાનને ખાતર કરે છે.

તેઓ ફક્ત સુખ ખાતર જ તેમનું અનુસરણ કરે છે - તેઓ નિઃસંસ્કૃત, શાંતિપ્રિય, શુદ્ધ ચિત્તવાળા, ધર્મ પ્રત્યે સમર્પિત, આસક્તિથી મુક્ત અને અહંકારથી રહિત હોય છે, તેઓ પોતાના ધર્મને અનુસરીને સત્વગુણ દ્વારા મનમાં સંપૂર્ણ શુદ્ધ બને છે. 5-6 અંતે, સૂર્યમાર્ગ (અર્ચિ માર્ગ અથવા દેવયાન) દ્વારા, તેઓ સર્વવ્યાપી પરમ શ્રી હરિકો તરીકે પ્રાપ્ત થાય છે - જે કારણ અને અસર સ્વરૂપે વિશ્વના નિયંત્રક છે, જગતના ભૌતિક કારણ અને જે એક છે. સર્જન કરે છે, ટકાવે છે અને નાશ કરે છે.॥7॥ જેઓ દિવ્ય દ્રષ્ટિથી હિરણ્યગર્ભની આરાધના કરે છે, તેઓ બ્રહ્માજીના વિનાશ સુધી તેમના સત્યલોકમાં રહે છે, જે બે અર્ધભાગમાં થાય છે.॥8॥ તે સમયે જ્યારે સર્વોચ્ચ દેવતા બ્રહ્માજીએ તેમના બીજા અર્ધ જીવનની સત્તા ભોગવીને, પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ, મન, ઇન્દ્રિયો, તેમના વિષયો (શબ્દો વગેરે સહિત સમગ્ર વિશ્વનો નાશ કરવાની ઇચ્છા સાથે) .) અને અહંકાર, અવ્યક્તિગત પરમાત્મામાં ભળી જાય છે, ત્રિગુણાત્મિકા પ્રકૃતિ સાથે એક બની જાય છે, તે પોતાનું જીવન અને મન જીવતી વખતે, તે અલિપ્ત યોગીઓ પણ તેમના શરીરને છોડીને ભગવાન બ્રહ્મામાં પ્રવેશ કરે છે અને પછી તેમની સાથે, તેઓ આનંદના રૂપમાં પુરાણપુરુષ પરબ્રહ્મમાં ભળી જાય છે. આ પહેલા તે ભગવાનમાં સમાઈ ગયો ન હતો કારણ કે તેનામાં હજુ પણ અહંકાર બાકી હતો. 9-10 તેથી, માતા, હવે તમે પણ જાઓ અને અત્યંત ભક્તિભાવથી શ્રી હરિના ચરણોમાં આશ્રય લો, બધા જીવોનું કમળ હૃદય તેમનું મંદિર છે અને તમે પણ મારાથી તેમના પ્રભાવ વિશે સાંભળ્યું છે. 11 ॥ વેદગર્ભ બ્રહ્માજી, જેઓ સર્વ જીવો અને ગતિમાન પ્રાણીઓના મૂળ કારણ છે - મારીચિ વગેરે ઋષિઓ, યોગેશ્વરો, સનકાદિકો અને યોગ-સંવર્ધન કરનારા સિદ્ધો સાથે, નિઃસ્વાર્થ કાર્ય દ્વારા આદિપુરુષ પુરુષશ્રેષ્ઠ સગુણ બાહને પ્રાપ્ત કર્યા પછી પણ, ભેદભાવ અને અભિમાનને કારણે. , પરમાત્માની ઈચ્છાથી, જ્યારે સર્ગકાલ હોય છે, ત્યારે ભગવાનની ઈચ્છાથી કાળ સ્વરૂપે, ગુણોમાં વિક્ષેપ આવે છે, ત્યારે તે પુનઃ પહેલાની જેમ દેખાય છે. 12-14 ॥ એ જ રીતે ઉપરોક્ત ઋષિમુનિઓ પણ પોતપોતાના કર્મો પ્રમાણે બ્રહ્મલોકના વિલાસ ભોગવીને જ્યારે તેમના ગુણો ભગવાનની ઈચ્છાથી વિક્ષેપિત થાય છે ત્યારે આ જગતમાં પાછા આવે છે. 15 ॥

જેનું મન આ સંસાર સાથે જોડાયેલું છે અને જેનું કર્મોમાં શ્રદ્ધા છે, તેઓ વેદમાં જણાવ્યા મુજબ કામ્યના સંગોપાંગ કર્મકાંડ અને નિત્ય કર્મો કરવામાં વ્યસ્ત રહે છે. 16 ॥ રજોગુણના અતિરેકને લીધે તેમની બુદ્ધિ નિરાશ રહે છે, તેમના હૃદયમાં ઈચ્છાઓનું જાળું ફેલાયેલું છે અને તેમની ઇન્દ્રિયો તેમના વશમાં નથી; બસ, પોતાના ઘર સાથે જોડાયેલ હોવાથી તેઓ દરરોજ પોતાના પૂર્વજોની પૂજામાં વ્યસ્ત રહે છે. 17 આ લોકો માત્ર પૈસા, ધર્મ અને કામ પ્રત્યે સમર્પિત હોય છે; તેથી, તેઓ ભયાનક ભગવાન શ્રીમધુસૂદનની વાર્તાઓ અને વાતોથી દૂર રહે છે, જેમની મહાન બહાદુરી ખૂબ વખાણવા યોગ્ય છે. 18 ॥ હાય! જે લોકો ભાગવત કથામૃત છોડીને નિંદાના વિષયો પરની ચર્ચાઓ સાંભળે છે, જેમ કે ડુક્કર, ભૂંડ વગેરે જેવા મળમૂત્ર ખાનારા જીવો, તેઓ ચોક્કસપણે સર્જક દ્વારા માર્યા જાય છે, તેમનું ભાગ્ય ખૂબ જ ખરાબ છે. 19 આ સત્કર્મીઓ, જેઓ ગર્ભધારણથી લઈને અંતિમ સંસ્કાર સુધીની તમામ વિધિઓ કરે છે, તેઓ પિત્રાયણ અથવા ધૂમ્માર્ગથી પિતૃેશ્વર અર્થમા, સૂર્યથી દક્ષિણ તરફ જાય છે.

તેઓ આ દુનિયામાં જાય છે અને પછી પોતાના સંતાનો પાસે જાય છે.

પેદા થાય છે. 20 માતા. પૈતૃક સંસારનો આનંદ માણ્યા પછી જ્યારે તેમના ગુણો ઓછા થઈ જાય છે, ત્યારે દેવતાઓ તેમને ત્યાંની વિલાસથી વંચિત કરે છે અને પછી તેઓ તરત જ આ સંસારમાં પડવા માટે મજબૂર થાય છે. 21 ॥ એટલે જ મા! જે ભગવાનના ચરણ કમળ સદા ઉપાસના લાયક છે, દરેક રીતે (મન, વાણી અને શરીરથી) તેમના ગુણોનો આશ્રય લેનારી ભક્તિ દ્વારા ભજન કરો. 22॥ ભગવાન વાસુદેવ પ્રત્યે કરવામાં આવેલ ભક્તિ યોગ તરત જ સંસારમાંથી ત્યાગ અને બ્રહ્મ અનુભૂતિ સ્વરૂપે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. 23 ॥ વાસ્તવમાં, બધા વિષયો સમાન છે કારણ કે તેઓ ભગવાનના સ્વરૂપમાં છે. તેથી, જ્યારે ઇન્દ્રિયોની ક્રિયાઓ દ્વારા પણ, ભગવાનના ભક્તનું મન પ્રિય-અભ્યાયના સ્વરૂપમાં તેમનામાં કોઈ વિષમતા અનુભવતું નથી, ત્યારે તે સર્વત્ર ભગવાનને જ જુએ છે - તે જ સમયે, તે તેના આત્માને બ્રહ્મ તરીકે જુએ છે. , સાથથી મુક્ત, સર્વમાં સમાનરૂપે સ્થિત, ત્યાગ અને સ્વીકૃત, ખામીઓ અને ગુણોથી મુક્ત, તેના મહિમામાં સમાયેલ છે. 24-25 ॥ તે જ્ઞાનનું મૂર્ત સ્વરૂપ છે, તે પરમાત્મા છે, તે પરમાત્મા છે, તે ભગવાન છે, તે પુરુષ છે; એક જ ભગવાન પોતે જીવ, શરીર, પદાર્થો, ઇન્દ્રિયો વગેરે જેવા અનેક સ્વરૂપોમાં દેખાય છે. 26॥ સમગ્ર વિશ્વમાં આસક્તિની ગેરહાજરી - યોગીઓના તમામ પ્રકારના યોગ અભ્યાસોનું આ એકમાત્ર ઇચ્છિત પરિણામ છે. 27 બ્રહ્મ એક છે, જ્ઞાન સ્વરૂપ છે અને કોઈપણ ગુણો વિનાના છે, છતાં તે બાહ્ય પ્રકૃતિના જ્ઞાનેન્દ્રિયો દ્વારા વિવિધ પ્રકારના વિવિધ પદાર્થો જેવા કે શબ્દો, ધર્મો વગેરેના સ્વરૂપમાં અનુભવાય છે. 28 જેમ એક જ પરમ બ્રહ્મા મહાતત્ત્વ, વૈકારિક, રજસ અને તમસ, ત્રણ પ્રકારના અહંકાર, પંચમહાભૂત અને અગિયાર ઇન્દ્રિયોનું રૂપ બન્યા અને પછી તે જ આત્મ પ્રકાશ તેમના સંયોગથી જીવ તરીકે ઓળખાયા, તેવી જ રીતે આ બ્રહ્માંડ, તે જીવનું શરીર સ્વરૂપ પણ વાસ્તવમાં બ્રહ્મા છે, કારણ કે તે જીવથી અસ્તિત્વમાં આવ્યું છે. 29 પરંતુ આ ફક્ત બ્રહ્માના સ્વરૂપ દ્વારા જ જોઈ શકાય છે, જેઓ શ્રદ્ધા, ભક્તિ, વૈરાગ્ય અને યોગના સતત અભ્યાસ દ્વારા એકાગ્ર અને અતૂટ મન ધરાવે છે. 30

આદરણીય માતા! મેં તમને આ બ્રહ્મસાક્ષાત્કાર આપ્યો છે.  જ્ઞાન એક સાધન તરીકે આપવામાં આવે છે, જેના દ્વારા પ્રકૃતિ અને માણસનું સાચું સ્વરૂપ સમજાય છે. 31 ॥ દેવી. નિગુર્ણ બ્રહ્મ સંબંધી જ્ઞાન યોગ અને મારી તરફ કરવામાં આવેલ ભક્તિ યોગ - આ બંનેનું પરિણામ એક જ છે. તેને ભગવાન કહેવામાં આવે છે. 32 જેમ રૂપ, સ્વાદ અને ગંધ વગેરે અનેક ગુણો ધરાવતો એક જ પદાર્થ જુદી જુદી ઇન્દ્રિયો દ્વારા જુદી જુદી રીતે અનુભવાય છે, તેવી જ રીતે એક જ ભગવાનનો અનુભવ વિવિધ શાસ્ત્રો દ્વારા અનેક રીતે થાય છે. 33 વિવિધ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ, યજ્ઞ, દાન, તપસ્યા, વેદોનો અભ્યાસ, વેદોનો અભ્યાસ (મીમાંસા), મન અને ઇન્દ્રિયો પર નિયંત્રણ, ક્રિયાઓનો ત્યાગ, વિવિધ પ્રકારના યોગ, ભક્તિયોગ, નિવૃત્તિ અને ફળદાયી અને ફળહીન બંને ધર્મો. વૃત્તિઓનું જ્ઞાન અને દ્રઢ વૈરાગ્ય - આ બધા અર્થ સગુણ નિર્ગુણરૂપ આત્મ પ્રકાશ

માત્ર ભગવાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. 34-36 માતા! સાત્વિક, રજસ, તમસ અને નિર્ગુણ એમ ચાર પ્રકારના ભક્તિ યોગ છે અને જે જીવો માટે ફાયદાકારક છે.

મેં તમને કાલ (કાળ) સ્વરૂપ વિશે કહ્યું છે જે જન્મ વિકારોનું કારણ છે અને જેની ગતિ જાણી શકાતી નથી. 37 દેવી! અજ્ઞાનને લીધે ઉત્પન્ન થયેલા કર્મને લીધે જીવની અનેક ગતિવિધિઓ થાય છે; જ્યારે તે તેમનામાં જાય છે, ત્યારે તે પોતાના સ્વરૂપને ઓળખી શકતો નથી. 38 મેં તમને જે જ્ઞાન આપ્યું છે તે દુષ્ટ, દુર્વ્યવહાર, અહંકારી, તોફાની અને ધાર્મિક (અહંકારી) લોકોને સંભળાવવું જોઈએ નહીં. 39 ॥ જે વાસનાયુક્ત છે, પોતાના ઘર સાથે જોડાયેલો છે, મારો ભક્ત નથી અથવા મારા ભક્તોનો દ્વેષી છે તેને ક્યારેય આનો ઉપદેશ ન આપવો જોઈએ. 40 જે ખૂબ જ ધર્મનિષ્ઠ, ભક્ત, નમ્ર, અન્યો પ્રત્યે નકારાત્મક વિચાર ન ધરાવતો, તમામ જીવો પ્રત્યે મૈત્રીપૂર્ણ, ગુરુની સેવા કરવા તત્પર, બાહ્ય બાબતોથી અલિપ્ત, શાંતિપ્રિય, ઈચ્છાઓથી મુક્ત અને શુદ્ધ મન ધરાવતો હોય. અને જે મને સૌથી પ્રિય વ્યક્તિ માને છે, તો તેને ચોક્કસપણે આનો ઉપદેશ આપો. 41-42 માતા! જે વ્યક્તિ મારા પર મન લગાવીને એક વખત પણ ભક્તિભાવથી આ સાંભળે છે અથવા પાઠ કરે છે, તે મારા પરમ પદને પ્રાપ્ત કરશે. 43

                 ૐૐૐ